Chuồng xí lỏng lẻo Trong thế giới hiện đại, nơi các hoạt động giao dịch càng ngày càng được chuyên nghiệp hóa, thì kiểm tra và giám sát là những điều chẳng thể thiếu. Dù là thị trường nhà đất, chứng khoán hay ngoại tệ, vớ đều phải vận hành trong những phạm vi pháp lý rất chém, đặc biệt là ở các nhà nước phát triển. Lý do? Chưa bàn đến việc những thành viên tham gia thị trường luôn có động cơ để gian lận (bởi thị trường nào mà chẳng có kẻ thắng, người thua), thì sự điều tiết của pháp luật là rất cần thiết để đảm bảo cho các hoạt động giao du diễn ra công bằng, minh bạch, bảo vệ được lợi quyền của các bên. Tuy nhiên, thị trường chuyển nhượng cầu thủ trong bóng đá lại là một loại hình tương đối đặc thù, bởi rất hiếm có một thị trường nào khác mà con người lại bị coi như là những “món hàng” để đàm đạo, mua bán. Thêm vào đó, các cơ quan quản lý bóng đá lại không sở hữu quyền lực tối thượng: bất kỳ quyết định nào của họ đều có thể bị các CLB kháng cáo lên một tòa án cấp cao hơn, như Tòa án Công lý châu Âu (European Court of Justice – ECJ) hay Tòa án Thể thao Quốc tế (Court of Arbitration for Sport – CAS). Trên thực tế thì đã không ít lần ECJ hoặc CAS ra phán quyết ngược lại với FIFA và UEFA, với minh chứng hùng hồn nhất là vụ kiện của Jean – Marc Bosman năm 1995. Tóm lại, hố xí pháp lý trong thị trường chuyển nhượng hiện nay là tương đối lỏng lẻo và chồng chéo, do đó không loại trừ khả năng một cuộc cách mệnh pháp lý nữa – rưa rứa như trường hợp của Bosman – sẽ ra đời trong Tương lai gần. Đáng kinh ngạc là phần lớn giới truyền thông, kể cả truyền thông nước ngoài, đều tỏ ra khá lãnh đạm trước xu thế đó. Luật Webster – thanh kiếm của cầu thủ trước tiên, phải nhắc đến Andy Webster. Anh chỉ là một hậu vệ vô danh của CLB Heart of Midlothian (Hearts), nhưng vụ tranh chấp giữa Webster với đội bóng đang sở hữu mình vào năm 2006 thì lại cực kỳ nức danh và từng được so sánh với vụ Bosman. Khi đó, Webster đang có mâu thuẫn nghiêm trọng với Hearts vì bị ông chủ Vladimir Romanov khước từ gia hạn hợp đồng, và quyết định ký HĐ với Wigan Athletic dù trên lý thuyết anh vẫn là người của CLB Scotland. Dĩ nhiên, Hearts không đời nào chịu để yên và mau chóng nhảy vào cuộc, đòi Wigan phải trả 5 triệu bảng phí chuyển nhượng cho Webster. Nhưng hàng ngũ tham vấn luật pháp của Webster cũng không phải tay vừa: họ đã khai hoang thành công một kẽ hở trong hệ thống quy định của FIFA để giúp thân chủ giảm số tiền đền bù xuống đáng kể. Cụ thể hơn, dù không nêu rõ đến từng chi tiết nhưng điều 17 Luật Chuyển nhượng của FIFA đã đưa ra một số cơ sở để một trong hai bên (cầu thủ hoặc CLB) đơn phương phá vỡ thỏa thuận lao động mà không cần lý do, với điều kiện họ đã thực hành được chí ít 3 năm giao kèo (2 năm nếu bản HĐ đó được ký khi cầu thủ từ 28 tuổi trở lên). Kết quả, rút cuộc thì Webster chỉ phải bỏ ra 625.000 bảng để chuộc lại một năm trong hợp đồng với Hearts. Sau Webster, cũng có một đôi cầu thủ đáng để ý khác như Jonas Gutierrez (từ Mallorca sang Newcastle), Tony Sylva… tận dụng án lệ này để chuyển CLB, và kể cả những siêu sao như Cristiano Ronaldo, Rooney, Lampard, Gerrard, Yaya Toure… đều đã ít ra một lần được hệ trọng với “Luật Webster”. Sở dĩ các ngôi sao này chưa bao giờ áp dụng “Luật Webster” một phần là vì muốn gìn giữ hình ảnh, phần khác là vì… lương của họ quá cao. Tháng 3 mới rồi, người đại diện Dmitri Seluk từng đe dọa Toure sẽ bỏ tiền ra mua lại HĐ, nhưng phương án đó thực ra không hề khả thi bởi thu nhập của Toure lên tới 11,5 triệu bảng/năm và số tiền chuộc 2 năm HĐ tối thiểu cũng là 23 triệu – quá cao đối với một cầu thủ đã 30 tuổi. Tuy nhiên kể từ năm nay thì mọi chuyện đã khác: để đáp ứng các đề nghị của Luật Công bằng Tài chính, các CLB đều núm thương lượng lại HĐ theo hướng giảm mức lương cứng xuống thấp nhất có thể và bù đắp vào đó là những khoản thưởng theo thành tích. Thí dụ: lương cơ bản của Toure chỉ còn là 150.000 bảng/tuần (7,8 triệu bảng/năm), phần còn lại sẽ được thanh toán tùy theo kết quả thi đấu của Man City. Cũng có nghĩa, mức phí mua lại hiệp đồng của các ngôi sao sẽ giảm đáng kể trong mai sau gần, và rất có thể kể từ mùa hè năm sau chúng ta sẽ hiếm khi được chứng kiến những quả “bom tấn” trên sàn chuyển nhượng. Luật Matuzalem – chiếc khiên cho CLB Dù vậy, vụ Webster không có nghĩa là các cầu thủ có thể tự do lựa chọn thời khắc nói lời chia tay với CLB, và bài học đắt giá nhất có nhẽ được dành cho Matuzalem. Năm 2007, tiền vệ người Brazil này tự tiện rời Shakhtar Donetsk để chuyển sang khoác áo Real Zaragoza vì đinh ninh rằng mình sẽ chỉ phải trả 2,36 triệu euro tiền chuộc lại 2 năm HĐ cứ theo “Luật Webster”. Không ngờ là sau đó đội bóng Ukraine đâm đơn kiện lên FIFA, rồi lên CAS. Ban đầu, FIFA chỉ tuyên xử Zaragoza 6,8 triệu euro, nhưng chung cuộc CAS lại phủ quyết mức phạt của FIFA và nâng lên 12 triệu euro (thậm chí lúc đầu Matuzalem còn suýt bị treo giò vĩnh viễn) vì “giá trị của Matuzalem với CLB cũ (đang là đội trưởng) và cảnh ngộ khó khăn mà anh ta đẩy Shakhtar rơi vào khi đòi ra đi một cách đột ngột”. Nói cách khác, CAS phân xử dựa trên thiệt hại thực tế mà Shakhtar phải gánh chịu, chứ không phải mức lương nhất mực trong hiệp đồng. Tất nhiên, mỗi thương vụ sẽ có cách xem khác nhau và không phải ai cũng có nguy cơ bị phạt nặng như tiền vệ hiện đang chơi cho Lazio, nhưng rõ ràng vụ Matuzalem sẽ khiến các cầu thủ khác thận trong hơn mỗi khi cân nhắc đến việc đơn phương phá vỡ hiệp đồng.
Như vậy, cả người cần lao lẫn người sử dụng lao động đều có “khí giới” của riêng mình trong trường hợp bên nào đó muốn kết thúc giao kèo sớm. Hiện chưa rõ phe nào sẽ thắng thế nếu thực thụ xảy ra tranh chấp, nhưng có một điều gần như chắc chắn là mâu thuẫn này sẽ phải sớm được giải quyết. Quyền lực sẽ thuộc về CLB (như trong các môn bóng chày, rugby, bóng rổ…. Ở Mỹ), hoặc sẽ nằm trong tay cầu thủ (như tại các doanh nghiệp bình thường), và cuộc cách mệnh pháp lý trong bóng đá có lẽ chưa dừng lại ở Bosman.
Mai sau của thị trường chuyển nhượng cầu thủ - Kỳ 2: Mua cầu thủ sẽ dễ như… mua hàng online |
Thứ Sáu, 19 tháng 7, 2013
Tương lai của thị trường chuyển nhượng - Kỳ 3: Một cuộc cách mạng pháp lý nữa?
