'Ông Tây' kể chuyện Hà Nội thời bao cấp bằng ảnh

Chưa vội mở triển lãm, John và những người cộng sự người Việt đã tổ chức một buổi trò chuyện nhỏ tại Viện Goethe Hà Nội vào 26/7 vừa qua để ôn lại những khung cảnh, những câu chuyện về Hà Nội thời kỳ “đêm trước đổi mới”. John Ramsden thảo luận với TT&VH sau 30 năm trở lại Hà Nội. (Ảnh: Phạm Mỹ) * Thổn thức nhớ lại quá khứ Thấy khán giả tới đông và rất trẻ, John Ramsden khai mạc cuộc chuyện trò bằng câu hỏi: Lúc những bức hình này được chụp, có bạn nào còn chưa sinh ra không? 2/3 khán phòng đã giơ tay. Và những bức ảnh, tư liệu quý thời bao cấp cùng lời bình rất hóm của nhà ngoại giao Anh khiến các bạn trẻ không khỏi ngỡ ngàng khi cha anh mình đã qua những ngày như thế. Chiếc xe đạp thời bao cấp của người Hà Nội (Ảnh: John Ramsden cung cấp). John Ramsden nói: “Khi sung sướng, người ta sẽ mau quên những ngày khó khăn. Song tôi ngờ người Hà Nội lại nhớ về những ngày tháng này lâu và trìu mến đến vậy. Ngay khi đặt chân xuống sân bay Nội Bài, tôi đã thấy một chiếc Roll Royce. Và tôi hiểu Hà Nội đã khác rất xa 30 năm về trước, ngày xe máy là một thứ xa xỉ.” “Tôi cũng sợ những bức ảnh của mình không được người Hà Nội đón nhận nữa. Nhưng thực tại ngược lại. Những người sống qua những ngày tháng ấy đều thổn thức khi ngắm lại những bức ảnh này. Còn các bạn trẻ, tôi thấy niềm khích trong mắt các bạn khi xem lại những ngày tháng khốn khó mà các bạn chưa một phút trải nghiệm”- John kể. * Chiếc xe đạp Trong cuộc trò chuyện, John trình chiếu từng bức hình. Mỗi khi bức ảnh dừng, John kể về tình cảnh chụp cùng những hiểu biết của ông hệ trọng tới vấn đề bức ảnh đề cập. Song song, khán giả cũng có thể “góp chuyện” những vấn đề xung quanh. Khi dừng lại ở một bức ảnh có những xô nước dài nối nhau, John kể: “Thời đó, dù nhiều sông hồ, nhưng Hà Nội vẫn thiếu nước sạch. Và cảnh các bạn đang xem là cảnh đặt xô chờ nước. Nó na ná như việc đặt gạch chờ mua những món hàng tem phiếu vậy. Thời buổi khó, song người Hà Nội lúc đó nhã, đoàn kết. Tôi không thấy cảnh chen gạch, lấn hàng mà chỉ thấy nhẫn nại và hết mực khuôn phép”. Đến bức ảnh về một chiếc xe đạp chở kềnh càng tựa vào góc phố, John nói, ở đây ba năm, tôi thấy một sự linh hoạt trong cách sử dụng công cụ trong căn tính người Việt. Xe đạp này, chính là dụng cụ liên lạc người Pháp mang vào Việt Nam. Rồi, người Việt lại dùng chính công cụ này để ngược những cung đường hiểm chở ở vùng núi phía Bắc để tải gạo tiếp viện cho quân đội đánh Điện Biên Phủ khiến người Pháp phải rút về. Sau đó, người Việt cũng dùng những chiếc xe đạp để vượt dãy Trường Sơn lừng lững chi viện hàng hóa cho quân đội miền Nam đánh Mỹ. Thời bình, chiếc xe đạp lại được người Hà Nội dùng như công cụ giao thông và mưu sinh… Cầu Thê Húc từng khiến John ngỡ ngàng (Nguồn: Hanoi, Spirit of Place). * Kỷ niệm với Bùi Xuân Phái Qua ảnh của John Ramsden, quang cảnh những mái phố cổ lô nhô, những con đường vắng vẻ phẳng lặng khiến nhiều người nhớ tới tranh phố Phái. Không đợi người xem đặt câu hỏi, những phút cuối, John dành trọn để trình chiếu những bức ảnh ông chụp chân dung Bùi Xuân Phái cũng như ngôi nhà của danh họa và những góc phố mà John đã theo chân danh họa để cùng sáng tác. John nói: “Với tôi, Bùi Xuân Phái vừa là người thầy về nghệ thuật thị giác, vừa là người bạn thân. Tôi hay tới nhà ông chơi và đi vẽ cùng ông những góc phố những năm ấy. Bùi Xuân Phái đã vẽ biết bao ngôi nhà, song mấy ai ghi lại hình ảnh nhà ông. Nên tôi thường tiến thoái chụp ảnh tại căn phòng này. Trong khu nhà cũ với bốn người con, Bùi Xuân Phái thường vẽ trên gác lửng. Tôi rất khâm phục khi trong điều kiện sống như vậy, ông vẫn sáng tác ra những tuyệt tác về Hà Nội". John Ramsden đã tổ chức cuộc triển lãm những bức ảnh Hà Nội thời kỳ bao cấp tại London. Sau đó, một triển lãm khác về ảnh Hà Nội của Johm cũng được mở đầu tại Copenhagen (Đan Mạch). Và gần đây nhất, đầu tháng 5/2013, triển lãm ảnh với tên gọi Hanoi, Spirit of Place (Hà Nội, vong hồn một vùng đất) được mở tại London. * Và lời hứa trở lại Bên cạnh nhịp sống Hà Thành khốn khó song yên ả, ảnh của John về các công trình văn hóa như đền, chùa cùng tượng Phật… rất đa dạng và đặc sắc. “Hồi đó, Việt Nam chưa có Internet. Nên mọi thông báo cũng như ý niệm về giang san các bạn trong tôi chỉ là một quốc gia vừa thoát ra khỏi những cuộc chiến tranh. Ngày tôi đến, cầu Thê Húc cong cong cùng những tà áo dài thiếu nữ bên hồ Hoàn Kiếm khiến tôi ham mê Hà Nội từ những khuôn hình đầu tiên. Đó cũng là động lực thôi thúc tôi đi, chụp và khám phá Hà Nội qua ống kính máy ảnh”- John tâm tư. John nói tiếp: “Tôi có cảm giác như quang cảnh những ngôi chùa rêu phong cổ kính cùng những bước chân chậm rãi của những bà cụ địa phương tồn tại ngàn năm. Tôi đích thực bị choáng ngợp và áp chế trước một nền văn hóa, lịch sử có bề dày như vậy.” Vừa lật từng tấm ảnh được trình chiếu, John vừa nói: “Không có chỉ dẫn viên, lúc chưa quen biết nhiều, tôi tự mò mẫm ở các con phố hay các làng ven đô. Cụ thể tôi thích chụp những pho tượng quý ở đền Lý Quốc Sư, chụp quả pháo to đùng ở làng Đồng Kỵ hay cảnh những đôi vợ chồng nhộn nhịp qua Bến Đục ở Chùa Hương để tới chùa cầu con trai… Có khi một đôi chàng trai ngồi đây được sinh ra nhờ ngôi chùa này đấy”- John cười lớn. John Ramsden chấm dứt buổi trò chuyện bằng một lời hứa: Tháng 10 này, chắc chắn, tôi sẽ mang những bức ảnh về thập niên 80 tới triển lãm tại Hà Nội! Phạm Mỹ Thể thao & Văn hóa