Là kẻ bị săn đuổi ruồng bỏ? Vâng, quả có thế
Vài hôm sau Người cho gọi mấy đồng chí đảm nhận Nha Công an Bắc Việt lên làm việc, lúc chia tay người dặn dò, sinh ra các chú là phải có bắt bớ, vậy Bác tặng các chú mấy câu để mang theo trên đường công tác lâu dài: “Hay bắt không bằng bắt hay, bắt hay không bằng không hay bắt”.
Bản Tuyên ngôn tự tay Người thảo bằng nội lực nòi, bằng hồn thiêng nước non, bằng khí phách toàn dân tộc. Đây còn là Người rồi ra sẽ nhảy xuống sông mở đập, áo vải mỏng manh mà trí năng nuốt ngưu, là người lĩnh xướng, người chỉ huy, nhà kiến tạo, nhà tổ chức xuất sắc của một quần chúng xuất sắc. Đầu tháng chín năm ấy Người đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Quảng trường Ba Đình.
Khoan hòa mà lẫm liệt, Người đã thực hiện một cuộc phát xuất đầy tinh thần minh triết giữa một nhân loại đang vỡ ra sao biến cố khôn lường. Đã từng ghi vào tâm tưởng câu nói hay của thổ dân da đỏ “Một người vì mọi người, mọi người vì một người” và đọc Tuyên ngôn Độc lập Mỹ 1776, ham mê luôn Thomas Jefferson, một chính khách lỗi lạc, cha đẻ của bản tuyên ngôn đó, khen ông này bác ái cách liêm chính, tầm mắt rộng, yêu con người.
Nhà văn Đỗ Chu. Nhưng thưa, không hẳn chỉ có thế. Thomas Jefferson mất ngày 4-7-1815, còn Hồ Chí Minh mất ngày 2-9-1969, một sự trùng hợp tình cờ không giảng giải, chỉ có một điều không hề tình cờ đấy là Tuyên ngôn Độc lập Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã trích dẫn những lời hào sảng mang tinh thần nhân quyền cao mà Thomas Jefferson đã đưa vào Tuyên ngôn Độc lập Mỹ như một thông điệp gửi đến nhân loại mai sau.
Từ buổi đầu Bác đã trọng thể nói trước toàn thể đồng bào: “Tự do cho một dân tộc mà không có tự do cho mỗi người thì cái tự do ấy liệu để làm gì!”. Người ấy đã từng khóc thầm trong đêm vắng Paris ngồi đọc Luận cương Lênin bàn về phong trào phóng thích dân tộc ở các nước thuộc địa, đã từng kể trong những năm tháng bôn ba, chỉ thấy có dạo ở Mỹ nghe chừng dễ chịu hơn cả, bước ra đường người ta còn muốn trò chuyện với mình.
Phương Tây có câu người mạnh là người biết nói đùa. Thân phận mỗi người dân nước Việt đã được Người nhìn nhận bằng một tầm nhìn mang khát vọng nhân quyền ở một từng lớp có đẳng cấp.
Họ đã gặp nhau trong cách tiếp cận xem xét sự vật, lắng nghe được cả những tiếng gọi xa vời của thực tiễn, và cả hai đều nhún vai trước bít tất những gì gọi là giáo điều thô bạo, với đủ mọi miêu tả thảm thê của nó và cố nhiên, sẵn sàng dẫm lên nó mà đi tới.
Ông từng để lại những câu nói nổi danh, minh triết cần phải lớn lên cùng quyền lực của chúng ta. Đây là những ngày tháng đẹp nhất trong những tháng ngày đẹp, để bữa nay ngoảnh lại mỗi người trong chúng ta còn chưa hết rưng rưng. Nhà văn Xô Viết Mendenxtam từng nói: “Tôi nhìn thấy nụ cười Nguyễn Ái Quốc có mang ánh sáng của một nền văn hóa tương lai”.
Thiết nghĩ sau nụ cười hôm ấy của Bác còn có bát ngát một ái tình thương con người. Người ra đồng cùng bà con tát nước chống hạn, cùng các cụ già trồng cây, bón cơm mớm cháo cho trẻ con và làm thơ gửi cả nước mỗi bận xuân về. Người trở về Tổ quốc như một huyền thoại, như một giấc mơ nhưng cũng hết sức gần gũi. Con người bác ái là thế lại có thể cũng là một nỗi ám ảnh khiếp hãi đối với các thần thế thực dân cũ và mới.
Hãy tưởng tượng, từ vũng bùn nô lệ một đám đông khổng lồ bật dậy với hai bàn trắng tay và quả tim nóng, gọi nhau đứng quanh Người, gọi nhau làm một cuộc lên đường rất dài và rất nhiều gai góc, dám sống và dám chết cho nền tự do độc lập dân tộc, trong đó có chính mình. Là đất nước? Vâng, quả có thế.
Suốt bốn mươi năm hoạt động Thomas Jefferson đã từng ở các cương vị chủ toạ Đảng Dân chủ, Thống đốc bang, Ngoại trưởng rồi Tổng thống. Càng đau càng phải biết cười, nên chi Bác mới hay cười. Đó là một chuyến đi dài ba chục năm, mỗi chặng đường một cái tên. Lại có câu mọi việc nghiêm túc đều giấu dưới nụ cười. Còn có một điểm chung giữa họ nghĩ thật rất lạ thường, cả hai người ấy sinh khác ngày nhưng lại đều biết chọn ngày quốc khánh nước mình để chết thật.
