Xã bản Tả Ván (gọi theo đơn vị hành chính là xã Tả Ván) thuộc huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang
Phía bên kia biên thuỳ người ta luôn khiêu khích, gây chuyện. Nếu ngẫu nhiên gặp họ, anh sẽ nghĩ họ là nữ giới H’Mông thôi". Ông Vàng Xín Dư (phải) - người từng lập kỳ tích ba lần chiến thắng quân xâm lược từ bên kia biên giới Cả nhà Ly Thanh Hùng vồn vã đón chúng tôi.
Có lúc, họ bắn pháo suốt cả ngày, dân phải bồng bế đi tản cư hết. Chàng trai H’Mông 30 tuổi này có bộ mặt thật sáng, mũi cao và thẳng. Ở nhà Hùng, giữa những chén rượu ngô H’Mông “đặc chủng”, tôi được gặp và hầu chuyện một người đặc biệt: ông bác (bên mẹ, trong nam gọi là cậu) của Ly Thanh Hùng, ông Vàng Xín Dư.
Về ăn một bữa cơm trưa của người H’Mông. Cổng trời Quản Bạ - Ảnh: Thanh Thảo Từ đô thị Hà Giang, sau khi vượt qua cổng trời Quản Bạ nức danh, trên đường đi Yên Minh - Đồng Văn, xe chúng tôi rẽ theo một con đường nhỏ, khoảng 20 km, dẫn về xã Tả Ván, theo lời mời của anh Ly Thanh Hùng - Chủ nhiệm HTX.
Bởi ở đây, tôi không chỉ được ăn mèn mén với dưa nương và canh thịt ngan, dù những món ăn này hòa quyện với nhau tạo nên một hương vị thật thắm thiết, quyến rũ. Tôi đã có một bữa ăn trưa có lẽ là đặc biệt nhất trong đời mình. Theo đúng yêu cầu của chúng tôi, vợ chồng Hùng đã đồ sẵn một chõ mèn mén, kèm dưa nương mới hái và một nồi canh ngan (vịt xiêm).
Một ông cựu quan chức thì cũng không có gì đặc biệt. 3 con trâu, do đạn pháo bên kia bắn trúng. Nhà của Hùng được dùng luôn làm hội sở hiệp tác xã cho.
Mỗi người góp vài câu, kể thêm cho tôi nghe về những trận đánh oai hùng cách đây ngót 30 năm. Canh ngan là món đặc biệt mà người H’Mông “nhịn miệng đãi khách”, dù đề nghị khẩn thiết của chúng tôi chỉ là mèn mén và dưa nương.
Bên đối phương thiệt hại bao nhiêu không rõ, về phía ta, cả xã chỉ mất. Đường sang đây là độc đạo xuyên núi, Tả Ván lại là xã nhỏ bé nghèo nàn, nên quân xâm lăng nghĩ chỉ cần vài ba tiểu đoàn đánh úp cùng pháo binh yểm trợ dọn đường là có thể “nuốt trôi” những bản làng hẻo lánh của người H’Mông ở đây.
Mỗi tấm áo chống rét, mỗi món quà nhỏ đến với các cháu Tả Ván, Tùng Vài bữa nay chính là sự trao gửi niềm tin của chúng ta vào thế hệ ngày mai sẽ bảo vệ từng tấc đất nơi địa đầu giang san.
2012, lần trước nhất tôi có dịp lên cao nguyên đá Quản Bạ - Đồng Văn thuộc Hà Giang. 000 nhân khẩu, 99% là người dân tộc H’Mông. Ông Dư nói đùa: "Xã tôi chỉ có 2 người “dân tộc thiểu số” - là hai bà chị người Kinh lấy chồng người H’Mông ở Tả Ván, khi họ cùng đi thanh niên xung phong với nhau.
Rất thích với lời mời này, tôi nhắc anh Tuấn - Phó chủ nhiệm Liên minh HTX tỉnh Hà Giang: Tuấn nói với Hùng là cho bọn mình ăn một bữa mèn mén “nhà giồng được” nhé! Anh Tuấn gật đầu: Chắc chắn rồi! Vì ở đây, mèn mén là món ăn chưa bán ngoài quán, chưa “thị trường”.
Và đẩy lùi tới. Theo con đường độc đạo dẫn vào bản Tả Ván, quân xâm lăng liên tục bị phục kích bởi những “con đại bàng H’Mông” thoắt ẩn thoắt hiện trên những ngọn núi và hẻm núi.
7, tại chiến trận Vị Xuyên - Hà Giang, quân chính quy Việt Nam đụng độ dữ dội với quân chính quy Trung Quốc. Lần này, tôi đi cùng anh chị em Công đoàn ngành dệt may, cùng anh Lê Quốc Ân - nguyên Chủ tịch Tập đoàn dệt may VN, mang theo những món quà đến với con nít 2 xã Tả Ván và Tùng Vài.
Rồi ông Dư kể chuyện: Vào những năm đầu thập niên 80 thế kỷ trước, Tả Ván không lúc nào lặng. Ông Dư cười khà khà: “Từ đó mình được đi ô tô”. # Như… mèn mén. Tất nhiên tôi hiểu, bữa ăn hằng ngày của người H’Mông thường chỉ có mèn mén với dưa nương, làm sao có canh ngan trong “thực đơn” được.
Câu chuyện của ông Vàng Xín Dư đã kéo tôi trở lại Tả Ván chỉ 2 tháng sau
Tả Ván có 13,5 km đường biên thuỳ với Trung Quốc, là một xã thuộc diện đặc biệt khó khăn. Tiện. Vào giữa tháng 7. Ông Dư nguyên là Phó ban Tổ chức Tỉnh ủy Hà Giang, mới về hưu. Rồi các cháu sẽ lớn lên, sẽ thành những công dân dũng mãnh giữ giàng phên giậu của giang sơn, như ông nội ông ngoại đã làm. Cùng trong năm 1984, vào ngày 12. Bây chừ, người nào cũng có cháu nội cháu ngoại.
Hùng nói, mèn mén phải ăn kèm dưa nương cho mát, còn để “trôi chảy” hơn thì phải có canh, ngon nhất là canh ngan. Thanh Thảo. Người H’Mông là những nhà leo núi bẩm sinh, rất giỏi đánh vận động chiến trên địa hình núi đá hiểm trở.
Và như một ngẫu nhiên tất định, tôi đã tới Tả Ván. Khi ấy, họ còn rất trẻ. Riêng ông Vàng Xín Dư được “lên chức”, được giao nhiều trọng trách, cho tới khi về hưu là Phó ban Tổ chức Tỉnh ủy. Họ mộc mạc, kiệm lời như đá núi, nhưng có những nụ cười lành sạch tin tưởng.
Chỉ với khí giới khá thô sơ, nhưng với sự nhanh nhẹn, sáng ý và lòng dũng mãnh, những du kích Tả Ván đã bình tĩnh đẩy lùi mấy tiểu đoàn quân chính quy Trung Quốc. Xã có hơn 400 hộ dân với hơn 2.
Trong bối cảnh ấy, kỳ tích “ba lần đánh thắng quân xâm lăng” của những người du kích H’Mông bản Tả Ván đích thực là một điểm son chói lọi tiêu biểu cho cuộc chiến tranh dân chúng, được tiến hành bởi dân chúng và nhằm bảo vệ nhân dân. 800 chiếc áo ấm mới cáu cạnh “nhà giồng được”, cùng nhiều món quà khác được Công đoàn ngành dệt may trao tận tay các học trò măng non, tiểu học và trung học cơ sở ở 2 xã này.
Thanh Thủy - vùng núi hiểm trở dọc biên giới - thành chiến địa, nơi những đội viên của chúng ta phải trần lưng chịu pháo, chống những trận đột kích ác liệt, và hy sinh để giữ từng điểm cao, từng hốc núi.
Nhưng qua lời giới thiệu của Tuấn và lời kể của Vàng Xín Dư, tôi biết ông từng là người chỉ huy của đội du kích xã Tả Ván, đã lập nên một kỳ tích: ba lần đánh thắng quân xâm lăng tràn qua từ bên kia biên giới.
Họ nhầm! Đội du kích Tả Ván, chỉ được trang bị súng trường K44, súng kíp và lựu đạn chày, dưới sự chỉ huy của thư ký Ủy ban xã Vàng Xín Dư, đã tĩnh tâm tiếp đón những “vị khách không mời” này.
Hùng từng đi bộ đội, giờ phục viên làm chủ nhiệm HTX. Các cháu đã có mặt ở sân trường buổi sáng để nhận những tấm áo ấm tình nghĩa.
Hai bà chị này, một quê Nam Định, một quê Thanh Hóa, nói sõi tiếng H’Mông. Ba lần. Ngay sau lần thứ ba đánh thắng quân xâm lược, quân và dân Tả Ván được nhà nước cùi danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang”. Và từ năm 1980 tới 1984, đã ba lần họ xua quân tràn qua biên giới thực dân địa phận Tả Ván.
Cùng cực lắm”. Ông Vàng Xín Dư kể: “Thung lũng mình đây bị pháo kích không biết bao lăm trận. Buổi trưa, theo đề nghị, tôi được gặp những cựu du kích đã góp phần làm nên “hattrick chiến thắng” của Tả Ván.
Người H’Mông ít nói, nhưng nhìn bộ mặt tinh ma của họ khi khách “được mời” tới nhà, có thể đọc rõ những tình cảm anh em thật nồng ấm.
